Rodzaje gleb i ich występowanie

Rodzaje gleb to temat, który interesuje zarówno rolników i ogrodników, jak i osoby zainteresowane geologią. Gleba stanowi podstawę dla uprawy roślin oraz wpływają na jakość naszych plonów. Warto poznać typy gleb występujących w różnych regionach kraju oraz ich właściwości fizyczne i chemiczne. Dzięki temu będziemy mogli lepiej dopasować metody uprawy do konkretnego rodzaju gleby, co przyniesie korzyści nie tylko nam samym, ale również środowisku naturalnemu.  

Czym właściwie jest gleba?

Gleba to złożony system składający się z wielu elementów, które ze sobą współpracują. Jest ona bardzo ważnym środowiskiem, umożliwia rozwój roślin i zwierząt oraz stanowi podstawę do produkcji żywności przez ludzi. Glebę tworzy wiele czynników, takich jak klimat, rodzaj skał macierzystych czy też organizmy żywe.

Geolodzy zajmujący się badaniem gleb mają kluczowe znaczenie przy planowaniu różnego rodzaju inwestycji - np. w budowie dróg czy osiedli mieszkalnych w obszarach miejskich – ponieważ muszą uwzględnić specyfikę terenu oraz jego naturalną warstwę ziemi - aby zapobiec ewentualnym problemom wynikającym ze złej jakości gruntu lub niespodziewanych zmianach topograficznych spowodowanej erozją.

Które rodzaje gleby są najpopularniejsze w naszym kraju?

Gleby występujące w Polsce są mocno zróżnicowane, każda gleba charakteryzuje się innymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi. Blisko 80% powierzchni kraju pokrywają kompleksy gleb brunatnych, bielicowych i płowych. Gleby te są umiarkowanie wilgotne i najczęściej występują na terenach nizinnych oraz w mniejszej ilości na wyżynach lub górach (zwłaszcza bielic). Pod względem przydatności rolniczej najbardziej wartościowe są gleby brunatne. Najpopularniejsze rodzaje gleb w Polsce to:

1. Czarnoziemy - uważane za jedne z najlepszych pod względem jakości ziemi uprawnej. Niestety ich udział w całkowitej powierzchni kraju wynosi tylko około 1%. Czarnoziemy tworzą się głównie na obszarze lessowym takim jak Wyżyna Lubelska czy Płaskowyże Proszowickie koło Krakowa. Gleba ta zawiera dużą ilość pożytecznych organizmów glebowych i są bogate w substancje pokarmowe.
2. Bagienne tereny - gleby bagienne zajmują aż około 7% naszego państwa. Choć często trudno je zagospodarować ze względu na wysoką wilgotność, to są one stosunkowo żyzne i często wykorzystywane jako pastwiska lub łąki. Gleba torfowa jest często występującym elementem w tego typu terenach - częstym zjawiskiem są wysępujące torfowiska niskie.
3. Gleby kwaśne – charakteryzują się niskim pH oraz zwiększoną zawartością gliny. Najczęściej gleba kwaśna występuje w rejonach borów sosnowych. Posiadają kwaśny odczyn.
4. Antropogeniczne rodzaje ziemi (przekształcone przez działalność ludzką). Występują głównie na terenie dużych miast oraz uprzemysłowionym regionach kraju jak Górnośląski Okręg Przemysłowy czy Turoszowski Rejon Eksploatacji Wód Podziemnych. Gleba tego typu nie może być wykorzystywana do celów rolniczych ze względna obecności szkodliwego pyłu przemysłowego w składzie tła mineralnego.

Oprócz wymienionych wcześniej inne typy gleb to:

• Czarne ziemie - to bardzo podobny do czarnoziemów typ ziemi o dużej zawartości próchnicy. Występują one przede wszystkim na terenach bagnistych i zajmują około 2% powierzchni kraju.
• Gleby mady - gleba, która znajduje się najczęściej w dolinach rzecznych - powstają dzięki nadmiarowi namułów naniesionych przez rzeki podczas ich regularnego wylewania. Mady stanowią około 5% całkowitej powierzchni naszego kraju, zatem w naszym kraju niewiele jest gleb tego typu.
• Rędziny - występują głównie na wyżynach – są to żyzne gleby o wysokiej zawartości wapnia pochodząca ze skał tego typu (np.: margli). Rędziny charakteryzuje niewielka warstwa humusowa ze szczątkami traw lub innej roślinności co sprawia że uprawa jest tam trudna a erozja groźna dla tej ziemi.

Największą wartość dla gospodarki rolnej mają jednak wciąż gleby brunatne - stanowią aż 52% całej powierzchni Polski oraz gleby bielicowe (25%). Niestety oba typy charakteryzuje niska zawartość materii organicznej co sprawia że ich urodzajność jest ograniczona – trudno uzyskać tam duże plony bez odpowiedniej pielęgnacji tzn. nawadnianie, wapnowanie czy stosowanie specjalistycznych preparatów poprawiających jakość tej ziemi.

Czym charakteryzują się gleby brunatne?

Gleby brunatne to rodzaj gleb o charakterystycznej, trójdzielnej budowie profilu. Wierzchnią warstwę stanowi poziom próchniczny, pod nim znajduje się wietrzeniowy poziom brunatnienia, a na samym dole leży skała macierzysta. Żyzne gleby brunatne występują głównie w klimacie umiarkowanie ciepłym i wilgotnym oraz są związane z obszarami porośniętymi lasami liściastymi lub mieszanymi. 

Proces powstawania gleb brunatnych nazywa się procesem brunatnienia i zachodzi pod wpływem długotrwałego rozkładu krzemianów i glinokrzemianów prowadzącego do uwolnienia jony metali takich jak żelazo czy aluminium. Minerały ulegają przekształceniu we wtórne minerały ilaste (illit, montmorylonit), co skutkuje tym, że są to gleby żyzne oraz są bogate w składniki pokarmowe, z dużą ilością cząstek mineralnych. W Polsce najczęściej spotykamy je na terenach wschodniej części kraju - na wyżynie lubelskiej czy Podlasiu – gdzie zajmują one niemałe powierzchnie rolnicze mając istotny wpływ na produkcję rolno-spożywczą.

Gleby bielicowe

Gleby bielicowe to specyficzny rodzaj gleb strefowych, które powstają w wyniku procesu bielicowania. Są one złożone głównie z ubogich skał macierzystych takich jak piaski wydmowe czy granity znajdujące się na obszarach górskich. Ze względu na swoje charakterystyczne właściwości, charakteryzują się niskim parametrem takim jak żyzność gleby i są ubogie w składniki odżywcze potrzebne większości roślin do prawidłowego rozwoju.

W Polsce stanowią tylko około 10% wszystkich typów gruntów i często pozostają niezagospodarowane lub zostają zalesione ze względu na swoją niską produktywność. Gleba jest jednym z najważniejszych czynników wpływającym na plonowanie upraw oraz jakość uzyskanego zbioru.

Gleby tworzone przez piaski wydmowe, czyli tzw. gleby bielicowe właściwe, cechują się wysokim parametrem, jakim jest kwasowość gleb oraz charakterystycznym układem poszczególnych warstw podłoża - poziom ściółki leśnej, a następnie tak zwany poziom A i B oraz skała macierzysta.

Właściwości gleby piaszczystej

Gleba piaszczysta to rodzaj gleby charakteryzujący się luźną strukturą, dużą przepuszczalnością i małą żyznością. Organizmy glebowe w takiej ziemi mają utrudnione warunki życia ze względu na brak substancji organicznych oraz niskie pH spowodowane wymywaniem jonów wapnia. Ze względu na swoje właściwości, typem gleby ten jest podatny na zakwaszenie oraz wysychanie, co negatywnie wpływa na większość roślin uprawianych w ogrodzie.

Mimo to jednak warto zauważyć zalety tej specyficznej formacji gruntowej - jej luźna struktura zapewnia dobre napowietrzenie korzeni i optymalne warunki dla rozwoju niektórych gatunków roślin pochodzących z ciepłych rejonów. Warto również wspomnieć o tym, że organizmy żyjące w piaszczystej glebie są dobrze dostosowane do trudnych warunków środowiska naturalnego i często pełnią ważne funkcje ekologiczne np.: poprzez proces mineralizacji materii organicznymi lub tworzenia symbiozy z kulturami bakterii azotowych.

Charakterystyczna cecha tego rodzaju gruntu polega głównie na jego luźnej strukturze, niskiej żyzności oraz podatności na zakwaszenie i wysychanie. Mimo to jednak warto zauważyć zalety tej specyficznej formacji gruntowej - jej luźna struktura zapewnia dobre napowietrzenie korzeni i optymalne warunki dla rozwoju niektórych gatunków roślin pochodzących z ciepłych rejonów, a organizmy glebowe pełnią ważną funkcję ekologiczną w procesach zachodzących w przyrodzie.

Czym jest i jak wyznacza się odczyn gleby?

Odczyn gleby to kluczowy wskaźnik dla rolników i ogrodników, którzy chcą uzyskać jak najlepsze plony. Odpowiednie przygotowanie podłoża do uprawy konkretnych gatunków roślin jest niezbędne, a odczyn pH pozwala na określenie tego, czy ziemia będzie odpowiednia dla danej kultury. Jednakże ważny jest również sposób pobierania próbek do pomiaru - aby wyniki były wiarygodne należy unikać mierzenia tuż po zastosowaniu nawozów lub środków odżywczych. Analiza chemii i mikrobiologii gleby może dostarczyć cennych informacji dotyczących niedoborów wody oraz składnikach mineralnych wpływających na system korzeniowy roślin. Dlatego też badanie odczynu gleby stanowi istotną część regeneratywnego podejścia do produkcji rolnej i ogrodniczej.

Badanie odczynu gleby stanowi istotny element regeneratywnego podejścia do produkcji rolnej oraz ogrodniczej. Biologizacja gleby polega na zbilansowaniu jej składników celem osiągnięcia żyzności. Jednak ważna jest również właściwa metoda pobierania próbek przed pomiarami pH - aby wyniki były wiarygodne należy unikać mierzenia tuż po aplikacji nawozów czy środków odżywczych dla roślin. Analiza chemii i mikrobiologii gleby może dostarczyć cennych informacji dotyczących niedoborów wody oraz składników odżywczych wpływających na system korzeniowy roślin. Pozwala to wyznaczyć jakość gleby, co z kolei daje możliwość oceny ziemi pod względem hodowli różnych gatunków roślin. Dlatego też badanie pH gleby ma duże znaczenie zarówno dla upraw polowych jak i ogródkarskich.

Podsumowanie

Gleby brunatne to żyzne i bogate w składniki pokarmowe grunty, które występują głównie na obszarach porośniętych lasami liściastymi lub mieszanymi. Gleby bielicowe natomiast są ubogie w składniki odżywcze i stanowią tylko około 10% wszystkich typów gruntów w Polsce. Natomiast gleba piaszczysta charakteryzuje się luźną strukturą oraz niską żyznością, ale może być korzystna dla niektórych gatunków roślin pochodzących z ciepłych rejonów.

Wszystkie te rodzaje gleb wymagają odpowiedniego przygotowania pod uprawy konkretnych kultur rolniczych czy ogrodniczych poprzez analizowanie ich odczynu pH oraz chemii i mikrobiologii ziemi. Dlatego też badanie ph gleby jest kluczowe dla osiągnięcia jak najlepszych plonów oraz regeneratywnego podejścia do produkcji rolnej i ogrodniczej.